About us

The Gangtes, like the rest of their brethren (Chin-Kuki-Mizo) traced their origin from Khul, which means ‘Cave’; this cave is believed to be in present-day China.

Folktales and folk-songs describes places such as Shan, Raken (known as Arakan in Myanmar) etc. which are located in present-day Myanmar.

Washed up and over by myriads of interpretations and takes, the genesis of the Gangtes is almost like a well-kept secret bedimmed by theories of grandeur or otherwise; as is wont to any tribal history wanting in documentation, the Gangtes have their chronicle etched in folklores and traditional oral transmissions and legends.

There are two theories regarding the origin of Gangte.

Firstly, the name Gangte derived from a place called “Ganggam” and all the inhabitants were called Gang-te, meaning “from Gang” or “people of(from) Ganggam or Gangland”.

Secondly, Gangte is believed to be the name of the ancestor of the Gangte.

According to one folktale, Gangte progenitor wandered through the forest with his dog and finally build a village, he had three sons namely Mangte, Mate and Tukgek. Tukgek had a son named Thanglun, who in turn had 10 (ten) sons; these three sons of the progenitor viz Mangte, Mate and Tukgek along with their sons are the clans and sub-clans of present-day Gangte.

At present days, most of Mangte and Mate people don’t speak Gangte as they are mingling up with other tribes or communities while most of the descendants of Tukgek speak Gangte, preserve the custom and culture.

Though the term Gangte is much wider than thouht, people mistakenly refer it to descendants of Tukgek such as Thanglun, Teklah, Neihsiel, Thangjom and their sub-clans.

6. Na hetdan in “Gangte” kiti hi bang tia hung pawt ahim? Aziek chawm chan gen in.

Dawnna: Gangte kiti hi Khuul/Ganggam a pata Pu Tupgek-Gangte nukbul a pata hungpawt I hiu hi. Gangte te hi guollui lai a gulpi leh uphawk ho a vawkpi dawi a kithawite tukcha sawmte, puontum cheng mi tampi ahawn hawna kitawl zui zuite leh pasalphate athih nunguh kum thum a lu late ihiu hi.

7. Gangte tehi bang “DAWI” mang a kithawi te ana hiu u?.

Dawnna: Vawkpi dawi manga ki-thawi ana hiu hi.

8. Gangte tehin ganhing pathien guola ana ho uh nih (2) chu bang leh bang a?

Dawnna: (1). Uphawk (2) Gulpi

9. Gangte Khuo phawt ahin Thiempu leh Thiksu ana umsek ua, amawhpuok nau sentence khat khat in zik gel ah.

Dawnna: Thiempu :- Thiempu chun khuosung a damlo natna hi-le-gau umtieng mi athawi sek ui. Thiksu :- Thiksu chun khuosung a Thil, um-le-bel leh Galvan a Sek/Su sek ui.

10. Ainah-Phah pih kiti hi bang kigenna ahi? Sentence khat in gen chien ah.

Dawnna: Hausa’n a chenkhawmpih leh khuo satpih masakpente chuh Ainah-phahpih kiti ahi Eg:- Pu Kawpthang chu Pu Thangzam ainah phahpih ahi.

11. Zeh-chan umzie hi bang a? Bangziek a ana bawl uh ahi?

Dawnna: Zeh-chan tih umzie chu nit ding leh hihloh ding tihna ahi. Dawi-le-kau lauh zieka ana bawl sekuh ahi.

12. Gangte te naula hi kuo phuok ahim? Ala hun zik in.

Dawnna : (i) Pu Zamgen phuok ahi. Pathien lakaih Nau la Sietlei hingmi zatam suihlung damna dingin, Minlun chung Pathien in vawn tuoidawng ei chawihsak; Tuhin ken ka pawm hi ka etchimloh, Chung Pathien in veng hen a vanglim nuoi ahin. (ii) Pu Chawnghang- Neihsiel pa’n a phuok ahi. Sungpi lama thitha aw pawt meng meng, Kan nau ka siel nuom; Nau siel nuom in siel ve a, tui khai nuom in khai ve aw, Ka tui khaih ding kang hi e, siel pi gai lai in dawn e. A siel a siel khawi a um, no suok nuomin tuipang khum zo ta e.

13. Chawm chachan hilhchien in: (a) Sa-aih (b) Gal-aih (c) Buh-aih.

Dawnna: (a) Sa-aih kiti chu sa kap tam tihna ahi a, Sa kap tam te sa-aihna ahi. Thiempu’n satha/vang a sap sak ni ahi. Sa-aih bawlte chu a thih tieng Akngei sawm keng in a. (b). Gal that tamte tihna ahi a, hatzo leh hangsante a lawpnau ahi. (c). Buh haute tihna ahi a, Buh thodawk tam te buh-aihna ahi. Thiempu’n buh thavang a sap sak ni ahi.

14. “Hauka-tuk” hi bangtik hun a kibawl sek ahi.

Dawnna: Hauka-tuk kiti hi Salien akap tieng uleh hau-ka atu sek ui. Zie hi Sa kikap a gawl at kimvel lo a a puma in a kipaw lut ahih tieng hauka tuk a bawl sek u’i.

15. Salieng-Changseu hi bang a? Kuon alak ahim?

Dawnna: Khuo mite, sa kapte leh buh thodawk te’n hausa kawma apiekuh hausa te’n a gam nei a hih ziekuh a anek dinguh a kipie chu Salieng-Changseu ahi. Hausa’n a lak ahi.

16. Khawsung a Siehmang-Upa kiti te hih kuote a? Bang ti a kisiem ahiu u?

Dawnna: Khawsunga siehmang-upate chu hausa’n a ngaihnat diek te’u (Thovai-gil-sathei hiel dinga a ginchak te’u) khawsunga vaihawm dinga a lakte’u chu Siehmang-Upa kiti ahiu hi. Hausa’n khawsunga dinga apawimawh dan zila asiem ahi. Zie hi khawsung a phung chuom chuom umte lakkhawm a siem ahi sek hi.

17. Gangte thusim ahin “Lihpi or Lih-Dil” hin pawimawhna bang anei hi?

Dawnna: Gangte thusim a Lihpi or Lih-dil kiti hi mithi khuo a mithisa te thagau chiehkhawmna ‘Lihpi-Dil’ ahi. Zie hi lehkhabu khenkhatah suong-thapi / ‘lake of no return’ hi dinga le a ginchak uh ahi.

18. Thansuoh kiti hi nahetdan tak in hun hilh chien in.

Dawnna: Thansuoh kiti chu vawmpi ngalchang that, chawngzo hatzote leh lam chuom chuoma lawhtitna chungchuong changte / neite ahiu hi.

19. Sakei kap ten a aih zawhloh uleh bangtia abawl ding uh ahim?

Dawnna: Ai athim sakuh a khawmuola avuih dinguh ahi or hausapa a piekuh a hausa’n a aih ding ahi. Zie umzie chu I a a puoklut loh dinguh or a puoklut uleh a Kâppa’n nik a chen a sa luong chu a chawpkan, pasal in a hun kap na hi puoi numei thah san a hi a tih dinguh ahi.

20. Zalkhunpi chung cha kiti hi hun hilhchien in.

Dawnna: Zipi cha ahihlohleh zitak cha chu Zalkhupi chung cha/ khunpi cha a kiti.

21. Upa in apat Salu kitut chuom tih umzie hi bang ahi?

Dawnna: Phungkhat sunga Ki in-chuon / ki intum pawt tih etsakna ahi.

22. Tukpak hi kuon atawt ding a kisiem ahim? Azem bang a?

Dawnna: Tukpak hi sa kapte leh hatzo te’n atawt dinguh ahi. Gangte puondum zem ahi.

23. Phit lam hi bangtik hun a kibawl ahi? Gangte Lam chi nga hun gen in.

Dawnna: Sa kap nitak or Sa vaitun nitak a kibawl sek ahi. Zie hi hauka tuk ni leh sa-aih ni hawn a phit lam a kibawl sek hi. 1.Phit lam 2. Lam-kuol 3.Vakawl lam 4.Saipi khupsuk lam 5.Suktah lam

24. Gangte La hi akaih chuom chuom chi 23 a um a. Nahet het lakaih chi nga (5) hun zik in.

Dawnna: 1.Lawm la 2.Kaihchin la 3.Lakhieng la 4. Salu la 5.Han la

25. Hanla hi bangtik hun/mun a kisa ahim? Hanla nahet khat hun zik in.

Dawnna: Sa-lien leh Sa-hang kap huna sa kapna mun a kisa ahi.. Hanla (Eg): - Ka phun ie nauno sen ie ei ti ie…… Thinglai a chungnung ie, thinglai a chungnung ie Sailien ie hingin kai ie tuol mai a hansawl a zing chiei ie.. hansawl a zing chiei ie…..

26.Gangte tehi Mithi laang a lapte ahiu a, “Laang a lap” hi bang tihna ahi? Bangtia kilap a? Kuote kilap sek a?

Dawnna: Laang a lap kiti umzie chu chawngzo hatzote leh mithi a um huna ki zawnna Talai tawbanga kisiem, mithi zawnna a insung-inmai a kilap chu Laang a lap ahi. ( Naupang thi laang a kilap ngeilo ahi.) Insungah thum vei a ki lap a, Inmai a azawn dawkuh a phit mut kawmin kal thum thum suon zelin nung lam mai lam leh asik lam in thum vei a lap kituh a, than mun tienga ki lap tung ahi. Sielsunte leh chawngzo-hatzote a kilap sek u’i.

27.Gangte te thusim a “Tui-Mi-at” kiti hi apawmdan (concept) uh bang ahi?

Dawnn: Zie hi Guollui lai a Zawngcha hatte thusima Mithite pielgal a zawtna ding lapi uh a Tui-mi-at in ana danna mun tih a apawmuh ahi.

28.Gangte ten “Kawsah sa” hi bang dinga ana bawl sek uh ahi?

Dawnna: Mithi thagau in a ken ding leh ki-it ki lungsiet suklatna a abawl sekuh ahi. Zie chu kullonu thusim a kigen hintang zawtna lampi haksatak, Gan kithat thagau chunga chuh chu zangkhai taka lampi haksa azawt theihna dinguh a ngaituohna a leh lampi thienhawnna dinga ki bawlsek ahi.

29.Kaw-to hi bangti a ki lai ahim? Chawmchan hun hilh chien in.

Dawnna: Mithi vuihna ding a than a laih tieng uleh dintum vel a laih nunguh a mithi luong kawihna ding tumlam nga a mithi luong thawlhlutna dinga luthun zawna ato a ki laito chuh kaw-to kiti ahi.

30.Mithite chung-chang a “Kullonu” mawhpuokna a ana kigen sek hi bang ahi?

Dawnna: Ahik ana etsak ding chu Kullonu mawhpuokna ahi. A mah hi mi pha / sie haw umna ding khentu hinle agen u’i. ( I pu leh pa te’n Naupang a thihtieng leh Kullonu hik si puok theilo khan a tin a khuttin kala a ankammu le a kawihsek u'i)

31.Than-tawpna hi bangtin aki bawl sek hi? Bangzieka abawl u a?

Dawnna: Than-tawpna hi mi thih nung ni 7 zawh leh ni leh zu buk untin, ankuong siem un tin than mun a mithi thagau nekding le a siem dinguh ahi. Mithi thagau in lungmuong taka mithi khuo a zawt theihna ding deihna ziek ahi. Zie hun ahin thiempu’n mithi thagau sawldawkna a nei sek hi.

32.Guollui ten Thagau khawvel apawm dan uh a nahet dan hun zik in.

Dawnna: Mi cheng cheng kibang vek dinga ginchakna leh mun khata tung khawm vek ding, zie chu pielgal kai kiti ahi.

33. “Hawilo par” kiti hi bang a? bangtik hun a pawimawh ahim?

Dawnna: Vaihkitlohna / ki nunghei kit lohna tihna ahi. Zie hi nung lam ngaih lohna pakcha le ahi. Kullonu umna apata hin tang, lih-dil apat a vaihkit lohna mun ahi. Zie chu thanpiel-kawt le aki ti’i.

34. Mithi LAANG a alap tieng uleh bang tia kalsuon (step) ding ahim?

Dawnna: A veilam keng thumvei a kituok takin sep untin , a changlam keng sepin a zui zel sek hi. Zie hi nung lam leh mai lam leh a sik lama khal thum thum a suon zel sek uh ahi.

35.Mithih ni in kihansieh/Kitawm ana bawl sek u a, bang etsak ahim?

Dawnna: Thangtawmna leh phuba lak utna suklatna etsakna ahi. Chun, zie hi a thattu chona leh a thagau chiehna ding lampi a sat sak na’u ahi.

36.Hatzo (Chawng zo/Siel sun zo) te khu bang dinga than apat khatvei kilaidawk kit ahiu em?

Dawnna: Kum thum zawh a alu kila a, zie ni hi leh khat vei lusunna a nei ki u a, Gangte puondum a tuom a salu phana ting a phankhum a mun chuom a lul taka vuih thakkit ding tih utna ziek ahi.

37. Thihsie leh Thihpha umzie chawmchan hilhchien in.

Dawnna: Guollui dana a Thihsie umzie chu kithat, Gama thi, chansuol leh Bomb a thi haw hi a hiu hi. Zie chu umlai a thilote a hiu hi. Zie thihsie chu in a puoklut ngeiloh ahi a khawmuol a vuih ding ahi. Than le tucha-behcha’n alaih dinguh ahi. Thihpha kiti umzie chu Tekthih leh damlohna zieka thite ahiu hi a, Zie chu thanmuola phataka vuih ding ahi

38.Mithi “An-sieh” hi bang tihna ahim? Bangtia kihih ahi?

Dawnna: Mithi thagau an piekna tihna ahi. Mi a thih tieng a thagau in kalkhat- kal nih a umpih sek hi tin iPi leh Pu te’n a ngai ua, Zie Mithi thagau dinga chu An-sieh Buhchung kila a, buhchung ki la a, buhtang ki meka, belkuong sunga kawih a, seng vang a khuh a, bang tawm lam tuithei bula or a zalkhun mawng uh in sak bang zula kikawihsek ahi.

39.Guollui ten THAAN thak achang sek u a, bang dinga achan sek uh ahim?

Dawnna : Mi thienglo thah hi dinga a ginchak teu zieka a chan sekuh a hi. Chun, zie hi dawi leh kau mith sa/luong hung nek guote venna a a chan sek uh a hi.

40.Lamzilh a thi kiti hi bang a? Khawitak mun ah avui sek u? Kuoten avui um?

Dawnna: Lamzilh kiti chu mi tinglo apien thak / pieng tung a thi tihna ahi. In-nuoi ah avui sek ui. Khawsaung a taksie sa-pang-kuong um thei te’n a vui sek u’i.

41.Pute’n TUPA athih tieng aluong man alak uhi bang bang ahi?

Dawnna: Tiengcha, Meituk leh Cheng 2(nih)

42. Chong-Mo a kipui kiti hi sentence khat in gen chien in.

Dawnna: Guollui laiin- Nu-le-pa deihsakna zieka neinute or numei mo dinga anaupan lai a huola um, a kang-bâwm tawh puiha um chu Chong-Mo aki ti.

43. Custom tawh kituok a Mo van ken chi thum (3) zik in.

Dawnna: (i) Seng leh Nam (ii).Tucha (iii) Buhtuh bâwm

44. Ukhel man kiti hi bangzieka kibawl ahim?

Dawnna: Ukkel man kiti hi numei, a naupang zawn pasal a neih masak leh ukhelman a siel khat a piek ding, zie chu a u-nu a thi tuka ngaih a hihna melhkhuhna ding leh mitthi thiekna leh hehnepna ding a kipie chu ukhel man kiti ahi.

45. Numei Lamthang-tawh-tha kiti hih a umzie hun zik in.

Dawnna: Khatvei pasal nei sa / kuo ahim in ana gaihsak khaksa haw chu Numei Lamthang-tawh-tha kiti ahi.

46. Gangte numei hi “Siel” in akila a, bangziek ahidem? Siel bangzah man I hiu u?

Dawnna: Gangte Pi leh pute’n I thil neih lakhuh a thupipen chu siel ahih ziek leh I custom u a siel mana late ihih ziekun Siel hi mana kila ahi. Man buting chu Siel 3 (thum) man I hiu hi.

47. “Nulam” hi bang ding a kiguot ahim? Bangtik hun a ki guot sek ahi?

Dawnna: Nulam hi ki unauna leh kilaichinna etsakna ahi. Chanu sathah ni a kiguot ahi.

48. “Neinu” kiti hi kuo a?

Dawnna: Neinu kiti hi Pute chanu / Nu suohpih-pa chanute ahi.

49. Mo dawtna/dawn-na ahin, thingpi bangzat vei awm ding ahim? Aziek gen in.

Dawnna: I Mo dawnna chungchang a I kiho theihloh leh Khat vei (1). I kihotheih leh nih vei (3) ahi. A ziek chuh I kiho theih loh chun khatvei khel chieh ding thil hithei ei puoi. Mahleh, I kiho theih chun thumvei a ziek chu Mo dawn zu dawpna/ va dawpna ahi a, zie zawh chu leh amau hung kiho a ki hou ua kimuh kik na ding hun ei guot sak ua zie tieng chuleh mankhumna ding ni ei guotsak un tin , zie zawh chuleh mankhum ni leh thingpi khatvei ki awm kit intin, zie chu mo dawn thingpi awm thumveina ahi.

50. Numei luong kaihdawkna hi a pawimawhna bang a? Bang bang kipie ahim?

Dawnna: luong kivuih theihna/ thuneihna ding ahi. Puonpi leh puondum a ki pie’i.

51. Mo ding a Talpi/Talpu chu kuo a?

Dawnna: A pasal Nu leh Pa chu Talpi / Talpu kiti a hi.

52. Naudawmvak hi nahetdan in hun hilhchien in.

Dawnna: Naudawmvak kiti chu nau neih ni a naudawmte athang-anin khawihte leh a tawivielte akcha kithah a nekkhawm chu Naudawmvak kiti ahi.

53. Numei/Chanu sathah hih bangzat vei hihding ahi? Sungkhum sa kiti hi bang ahi? Numei sapuok hi bang tin akisem hi?

Dawnna: Thum vei ( 3 ). Sungkhum sa hi a hap khat chauh ahi a, a bawn a kihuon zieng sek ahi.

54. Numei “Chalukim” nei kiti hi bangtihna ahim?

Dawnna: Numei “Chalukim” nei kiti Chu Chanu leh Chapa neite ahiu hi.

55. Numei sa-hap nih (2) puok hi tucha-behcha chan bang ti a hawp ahim?

Dawnna: Behcha lien :A phei-kuom Behcha neu : A phei-pak Tucha lien : A dak changlam Tucha neu : A dak veilam Zie hi adak kitan bawng chu bahchate, amal kitan bawng chu tuchate

56. Zipi leh Mei hi hun gen chien in.

Dawnna: Zipi kiti chu Chenkhawmpih Zitak tihna ahi. Mei Kiti chu Zi kawpneite zi nihna tihna ahi.

57. “Khawnu sam-suih” kiti hi a umzie bang a?

Dawnna: Pathien gawp tihna ahi.

58. Guollui te hih bangtin kichenna thiempu’n aneihsak hi?

Dawnna: Zu abuk ua, peng nih a helhtuoh ua, a being uleh a being uh ki sutuoh in zu a chepsak a, Phui sam in Chanu chapa hun neiun tin a vangsaka aki chensak sek ui.

59. Numei maak man hi siel bangzat ahim?

Dawnna: Numei maak man chu – Numei chu mawhna neilo leh thisan pal ahih chun, numei man buting Siel 3 khum a, siel 1 a mak ding ahi.

60. Gangte chawndan in Vaphuol hi salien a sim tel ahim? Akhawitak hi sawng- gau sa din aki bawl hi?

Dawnna: Hi. Vaphuol hi salien a sim tel ahi. A ngawng leh a thaveng kikankhawm chu sawng-gau/ pute sa aki ti’i.

61. Hanla leh Phit hi bang sa tiengin alawh dawk zo u? thum (3) hun zik in.

Dawnna: (i). Sai (ii) Zangsiel (iii) Vawmpi

62. Gamsa kap/mat tieng akawng hi kuo kuo achang u?

Dawnna: Tucha te nih kihawm ding ahiu hi.

63. Gangte dan in Sa kawng ameipu lam hi kuo a ding ahim?

Dawnna: Tucha-lien

64. Sazang sa veilam pang hi kuo sachan ahim?

Dawnna: Zawl sachan ahi.

65. Sa dak changlam pang hi kuo a ding ahi?

Dawnna: Hausa / Inpi sa

66. Sakâp te’n, Meithal sa ding in akhawitak sa hih apieu hi?

Dawnna: A mal ahi. Chun, meithal mi a a khelh uh ahih leh adak veilam ahi.

67. Sa bawp kiti hi khawitak mun pen ahim? Kuo a ding a?

Dawnna: Sa bawp kiti chu a dak ahi. A kap nunung pen, sa luong phawngtu a ding ahi. Chun zie hi gam kuonpih pa leh deihchuom le piek ahi sek hi.

68. Behcha sa tih chuom a um em? Aum leh khawitak mun hi ahim?

Dawnna: Gamsa chungah a um puoi. Himahleh thihna chunga sa kithat ah Behchapi a aphei-kuom, Behchaneu a aphei-pak ahi.

69. Gamsa mat tieng Pu sa chan hi khawitak mun hi ahi?

Dawnna: A ngawng ahi.

70. Upa’n sa chan anei em? Aneih leh a khawitak mun a hi?

Dawnna: Hi, a nei hi. Sa zang changlampang ahi

71. Gan lien (Bawng/Siel/Lawi) thah nin, sawng-gausa din a khawitak akila?

Dawnna: Kipahni a – A ngawng kila ahi. Zawnni a – A awm kila ahi.

72. Nulamsa hih damsung in bangzat vei aum thei hi? A khawitak kipie ahim?

Dawnna: Nih vei a umthei hi. Chanu sathah masapen leh kawsah ni’n a kipie’i. A ik kipie ahi.

73. Sa pheipak kiti hih akhawitak pen hih ahi?

Dawnna: A pheipi bul tello a akawng lam chu sa pheipak kiti ahi.

74. Sa kap/man ten alu kuo kawm ah atut u?

Dawnna: U-pa kawmah atut u’i.

75. Siel kisut tieng sa kisem dan hun zik in.

Dawnna: Thiem sa – Asa hawihna pen. Tucha 1na a changlam dak bul leh a veilamdak mawng Tucha 2na A veilam dak bul leh a changlam dak mawng Tucha 3na A changlam dak lai Tucha 4na A veilam dak lai A ngawng chu sawnggau sa ahi. A kawng chu huon mina gawdal a luih a phungtin piek ding ahi. Behcha 1na a mal changlam bul leh a veilam mawng Behcha 2na a mal veilam bul lah a changlam mawng Behcha 3na- a mal changlam lai Behcha 4na- a mal veilam lai Upa – Azãng changlam

76. Sazek kiti hi bang a? A khawitak tak hi ahim azeka kila?

Dawnna: Sa chan tihna ahi. A mal, A pheikuom, A pheipak, Azãng nih leh A-ik ahi.

77. Sapang ankuong hi kuoten a uum ding uh ahim?

Dawnna: Khawsung a Upa siehmang leh upa te’n a um dinguh ahi.

78. Sabak hin bang a etsak hi?

Dawnna: Kihaksielna / thutiem leh thu namdetna a etsak hi

79. Thaanglawm akam tieng uleh amat masak pen uhi kuo achang hi?

Dawnna: Thaanglawm kamna a lawiupa pen/ a kum upa zaw a chang a, a thaang neipa a luchang a chang hi.

80. Sakei kâpte’n, khawitak mun hi upa kawm ah akawih u?

Dawnna: A luchang tawh Azãng pheh changlam pang

80. Sakei kâpte’n, khawitak mun hi upa kawm ah akawih u?

Dawnna: A luchang tawh Azãng pheh changlam pang

80. Sakei kâpte’n, khawitak mun hi upa kawm ah akawih u?

Dawnna: A luchang tawh Azãng pheh changlam pang

80. Sakei kâpte’n, khawitak mun hi upa kawm ah akawih u?

Dawnna: A luchang tawh Azãng pheh changlam pang

80. Sakei kâpte’n, khawitak mun hi upa kawm ah akawih u?

Dawnna: A luchang tawh Azãng pheh changlam pang

81. Tucha neu ten sa chan anei um? Aneih uleh akhawitak achang u?

Dawnna: Gamsa chungah a nei puou hi. Himahleh Thihna chungah Tucha neu in A kawng phelkhat leh Tuchaneu dang te’n sa pheh meh khat.

82. Sa-Betthak kitihna mun hi akhawitak mun khu ahim?

Dawnna: Sa-Betthak kitihna mun chu, a pang pek(awm pheng)asung lama a thau bek.

83. Sangawng delh kiti umzie hi hun gen chien in.

Dawnna: Sa kapte chun apu a ngawng apiek tieng uleh, A pu’n kipahna zieka a vang-buokna dinga sa ana thah a, ankuong a siemsak chu sa-ngawng delh kiti ahi.

84. Ki-SA-AWH sak hin bang a etsak hi?

Dawnna: Vang kipiektuohna a etsak hi.

85. Tucha-Behcha tuokkim chu bangzat ahim?

Dawnna: Tuok 4 gel gel ahih dinguh ahi

86. Insung a ganthah ni leh Tuchate mawhpuokna chawmchan hilhchien in.

Dawnna: Sagil zut, belnawt, an huon leh insung a tawicha ahiu hi.

87. Thihni manni leh Tucha-Behchan thiluong chuh bangtia atuom ding uh ahim?

Dawnna: Behcha lien leh tucha lien in puondum a thiluong a tuom dinguh ahi.

88. Zawl pawimawh na chomchan hun gen in.

Dawnna: Hatni-zawnni a innei tuka pang ding, I sika apang ding ahi. Chun, zawl hi Inneipa ngaihdan behcha kawma piesawntu khat ahi.

89. Tucha leh Behcha dingin kuote akila vantang hi?

Dawnna: Tucha dingin Chanu chutphah a kila a, Behcha dingin Insung a I beh - I phung a upa zaw deuhte aki la a, behcha neu dingin chu deihchuom lak theih ahi.

90. Insung a sagil zut leh meh huon ding chu kuote ahiu hi?

Dawnna: Tuchate ahiu hi.

91. Nek leh Chak bawlna ah Behcha numeite mawhpuokna bang a?

Dawnna: Anhuon leh thingpi awm ahi.

92. Theiduong-Nangzang a kihawl tih umzie hi bang ahim?

Dawnna: Gangte chanu/ei chanute mo dinga lak tihna ahi. Chun, sut mat theih dan dan aki-unauna sutdawk ti’n le a gen u’i.

93. Innei thasanga thu leh la saiding pen chu kuote ahi?

Dawnna: Behchate a hiu hi.

94. Kuo hi Gang kisa ahi?

Dawnna: I nite Pasal ( I pa suohpihnu pasal ) chu Gang kisa ahi

95. Buh teh dan haw hi tuoh-tuok in.

Dawnna: (i) Tugazawn - Lam Sagih (ii) Meithalzawn - Lam sawm (iii) Heigazawn - Lam giet (iv) Chemsat - lam nga

96. Hilhchien in- Thathawt zunek, Lawm zunek, Sawm zunek.

Dawnna: Thathawt zunek kiti chu thathawt lakna a zuknek tihna ahi. Lawm Zunek kiti chu Lawmguol te tawh zu nek khawm ahi. Sawm zu nek kiti chu Sawm giekkhawmte’n zu a nek uchuh ahi.

97. Gangte puon min na het het 5 zik in.

Dawnna: (i) Puondum (ii) Puonpi (iii) Puontiel (iv) Thasuoh puon (v) Ki-kieu

98. Ak-thamung lam hi bangtin ana hih sek u?

Dawnna: Gawmi zik huitung kei khat a phut u a, a mawng a chun ak kithat cheng cheng tha chu a hunkhit suk diet diet u a, zie chun nungak tangvalte’n a lam kuol ana lam khum sek u’i.

99. Ze hanla hi chawmchan hilhchien in – “Vawmkhuoi ie nang masanla na nungsul, Kathal tawh zui ungka ei”.

Dawnna: vawmpi nang masan la ken meithal chawi in na nung hun zui ung kau.

100. Pu Satkholal Ex Minister, MLA kilop ni a la kiphuok “Chin minlun leh sawmsiel in phunglai chawi, Phunglai zem ding Lai-zawn changbang dam hen” tih hi hun hilhchien tie.

Dawnna: Ka u-pa leh ka sielchal in ka phung chawisang, Ka phunglai sawn theih dingin hung dam hen.

101. Delhi Gangte Freshers Cum Social Meet a Chief Guest masapen leh Mr & Miss Freshers masapen te kuo kuo ahiu hi?

Dawnna: Chief Guest - Pu Siempee Mr Freshers : Mr. Jimmy Thanghaulien Miss Freshers : Miss Ruoti

102. GCF Chaplain masapen leh Chairman masapen te min zik in.

Dawnna: Chaplain Pu S.Benjamin Gangte leh Chairman Dr.Khailam.

103. GWA (Youth Wing) President masa pen kuo ahi?

Dawnna:- Pu Mangkholun Gangte

104. Delhi “Ganggam Echo” news bulletin Fouder Editor kuo ahi?

Dawnna: Gin Gangte ahi

105. Gangte pau a News Bulletin um masapen “Zingsawl” a Editor masapen min zik in.

Dawnna: Lamzasawi Chelmang

106. Gangte lak a Matric pass masapen kuo ahi?

Dawnna: Dr.Tongngul

107. Gangte lak a BA pass masapen kuo ahi?

Dawnna: Lamzasawi Chelmang

108. Gangte lak a Numei MP masapen kuo ahi?

Dawnna: Kim Gangte

109. Gangte lak a MPSC (MCS) Topper umsun chu kuo ahi?

Dawnna: L Gangte

110. GWA (D) Chairman masapen kuo ahi?

Dawnna: Pu Siempee

111. Gangte cha High Commissioner hi masapen kuo ahi?

Dawnna: Pu N.J. Gangte

112. “Nehru and the North East” tih lehkha bu hih kuo zik ahi?

Dawnna: Dr. T.S Gangte

113. Lehkhabu leh aziktu te min tuoh tuok in:

(1) Why must we be Mizo? - Dr. Priyadarshni M Gangte (2) Sin-bul - Pu Kaisang (3) Zah sim-bul - Pu Lamzasawi (4) Hetchetna bu - Pu Lienkhopau Thangzom (5) Gangte Folktales - Pu Sieka. (6) Kei ka D chu maw - Pu Lalthang (7) Gangte Folktales pictorial by - Tv.Pumliensang (8) Gam ka ngaihpen - Pi Chongzalam

114. Prime Minister Nehru in “Tiger of Manipur” ana tih, Manipur Advisory Council (1953) a member le ana hi chu kuo ahi?

Dawnna: Dr. Kampu

115. Gangte cha Manipur Govt. a Cabinet Minister ana hi masapen kuo ahi?

Dawnna. Pu Haukholal Thangzom

116. Gangte sung a Cinema hall nei masapen kuo ahi?

Dawnna: Pu T.Dongzakai Gangte s/o Pu Thangzam Gangte

117. Pu H Thangtindal leh Pu Khaizalam lehkhabu zik te laka amin khat gel zik in.

Dawnna: Pu H.Thangtindal - Gangte khuosat daan leh Chawndan Pu Khaizalam - Gangte History

118. ‘Gangte te Khuosakdan Chanchin’ (A Socio-Cultural History of Gangte) tih lehkhabu hi kuo zik ahi?

Dawnna: Rev. Sawngthang

119. Gangte pau a New Testament Bible translate a na bawl masapen kuo ahi? Tu a latest edition hih kuo leh ahi?

Dawnna: Pu Thawngzakham ahi. Rev Khaigin Gangte ahi

120. Gangte khuo India President in a kenga ava tawhna khuo min leh a kum zik in?

Dawnna : Bunglon Village, 2006 October 16

121. Gangte laka Social Worker masapen kuo ahi?

Dawnna: Pu Lampum

122. Gangte cha lak a Mahajon masapen kuo ahi? Apa min bang ahi?

Dawnna: Mahajon Hemkhai. Apa min Tunzapau ahi.

123. Gangte lak a chanchinpha hun puolut te/pa min zik inla, Pathien thu ana awi masapen te mi thum (3) min le zik in.

Dawnna: Chanchinpha puolutte - Evan Thangvang leh Evan Damsuok Pathien thu awi masate (i) Upa Thuohpau, (ii) Pastor Lientinkai, (iii) Pu Buldal

124. Ganggam Soccer Club Manager masapen leh Captain masapen te min zik in.

Dawnna: Pu H Dalzamang Gangte leh Pu Lalkhosiem

125. Gangte cha lak a Pastor masapen kuo ahi?

Dawnna: Pastor Khaivung

126. Gangte chapa Mizo National Front (MNF) lawi-upa ana hi chu kuo ahi? Chawngmun a Val-9 te thih kha bangtik kum ahi?

Dawnna: Pu Demkhosiek Gangte ahi. 10 August, 1967

127. Gangte sunga Indian Army a Lt.Colnel ana hi masapen kuo ahi?

Dawnna: Lt.Col. Lalzawm

128. Tuitaw/German/France (World War I) gal kuon lo anuoi a min haw lak a hin a um chun X kawih in:

Dawnna i) Pu Pautinlam. – Tuitaw Gal kap ii) Pu Khamkhokai. – X iii) Pu Pauzalien. – Tuitaw Gal Kap iv) Pu Khiengzado. – Tuitaw Gal kap v) Pu Dongzakai. – X vi) Pu Thangtinsoi. – Tuitaw Gal kap vii) Pu Gokhai,BA,BT. - X

129. Tuoh-tuokin.

1. Major J Gangte – (l) Bangladesh War 2. Pu lamkhokam BA B.Ed - (i) Headmaster H/s 3. Pu Sawidal Neihsiel - (e) Banglaseh War 4. Pu PP Gangte, MA - (f) Vice-Principal , CCPUR College 5. Pu Khamkhokai - (c) Gen.Secy. GTU 6. Pu S.N.Gangte - (b) President MBC 7. Pi Lhingzanieng Gangte - (h) Padmashree Awardee 8. Rev.T.Kampu - (g) President AAS 9. Pu T.M. Paupu - (k) Petition Writer 10. Pu Jomkhotinlal (Jompu) – (d) MDC Member 11. Pu FP Gangte - (j) Founder member (GWA-D) 12. Rev.T Kamgin - (a) Executive Dir. (ESC)

130. Gangte Gospel Centenary bangtik kumin akimang hi? Kuo Chairmanna nuoia kimang a? Bang World Record akisiem hi?

Dawnna: 2012 , Upa Dr. L.S.Gangte , Limca Book of Records, India Book of Records leh Asia Book of Records ahi.

131. Gangte numei laka BA pass masapen kuo ahi?

Dawnna: Pi Bawisi

132. GTU President masapen pa/nu min bang ahi?

Dawnna: Pu Lalcha Gangte

133. Gangte sung a Govt. of Manipur nuoia Chief Engineer ana hi kuo ahi?

Dawnna: S.D.Gangte

134. Gangte sung a B.D masapen kuo ahi?

Dawnna: Rev. Sawngkhopau Gangte

135. Akinaih pih pen pen tawh kawihtuok in:

Dawnna: (1) Pat-tui -------------------------------- (c) Mui (2) Pat-mit -------------------------------- (e) Tang khang (3) Kawngduop ------------------------ (d) Kawlka (4) Tuk-kawt ---------------------------- (b) Puon kawl (5) Pat-buo ------------------------------- (a) Pat hek (6) Pawcha ------------------------------ (f) Ann ngiem (7) Lel ------------------------------------ (h) Puontheh (8) Huongcha ---------------------------- (i) Sum (9) Thik-tuul ----------------------------- (j) Sa gawp (10)Gawdal ------------------------------- (g) Buh sep

136. Aphuokte min tawh tuoh-tuok in:-

Dawnna: (i) Igam lungsiet um ------------- (b) Rev. K.Thuomngell (ii) Gammang saron -------------- (c) Pu Nungkholal (iii) Zodawn sangthing sahei ----- (i) Pu Paulal Thangzom (iv) Khawel Pathien tam mah –--- (a) Pu Zawmpau (v) Zan lalnu -------------------- (g) Pu C Lienzapau (vi) Thangvan ahsi ---------------- (e) Pu Lalneu (vii) Henu hun dawmsang ingka – (h) Pu Gokhosiem (viii) Zin na a kapawm zing ------- (f) Pu H Ginzalal (ix) Zehbang kazum puoi -------- (c ) Pu JK Gangte

137. A nuoi a, Hausate min kipie te haw hi a khuou utawh tuoh-tuok in:

Dawnna (1) Pu Nekgin - (j) Thoruoiluok (2) Pu Boilal - (d) Santing L (3) Pu Henkholien - (a) Phaijang. (4) Pu Khaizen - (b) Khosabung. (5) Pu Kamgen - (i) Nalon (6) Pu Jangpu - (e) Muntha. (7) Pu Paulal - (h) Lailong (L) (8) Pu Siempi - (g) Lailong (S) (9) Pu Nekkhomang - (f) Pangen (10) Pu Sawikholam - (c) Siempat

138. Tui/Lui min leh khuomin haw tuoh tuok in:

Dawnna : (i) Hill-Town & Gangte Veng kal a lui --------- (g) Chiengkon lui (ii) Luongpi & Teikhang kal a lui ----------------- (d) Chalbuong (iii) Maulien & Pangen kala lui --------------------- (h) Tuizaang (iv) Siempat & Bijang kal a lui ---------------------- (f) Saisih (v) Gallawn & Munlien kal a lui ----------------- (c) Tuiluong (vi) Phaijang & Chawngmun kal a lui ------------- (a) Tuilang (vii) Saichang & Tangnuom kal a lui --------------- (b) Tuipi (viii) Haran & Siempat kal a lui ---------------------- (e) Tuikhuong

139. Tuoh tuok in:-

Dawnna: (a) Kawi ------------------------ - (7) Kaang (b) Kal -------------------------- - (9) Sa thâng (c) Ngawi ---------------------- - (10) Nga matna (d) Kituokna & Machawnna --(5) Jubilee Theme (e) Khieng khuka khiek ----------(2) Kau-Thaang (f) Dawlpa ------------------------(8) Dakcha (g) Mailang ---------------------- -(3) Kuong (h) Daidep ---------------------- -(6) Ganhing. (i) Lenthang ------------------ - (1) Vanthamzawl (j) Tuisam --------------------- - (4) Tui.